مژگان آهنگرداودی،  پژوهشگر مطالعات اسلامی، گروه پژوهشی پویافکر

فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث
انتشار آنلاین از تاریخ 15 آذر 1400

دسته‌ای از روایات جنگ بنی‌قریظه دربارۀ کشته شدن فردی از سران این قبیله به نام زبیربن‌باطا است که از عروه‌بن‌زبیر، ابن‌شهاب زهری، و واقدی نقل شده است. در این روایات آمده است که زبیربن‌باطا به دست ثابت‌بن‌قیس از اسارت آزاد شد اما پس از آزادی درخواست کرد که او را بکشند و مسلمانان درخواستش را اجابت کردند. در این نوشتار روایات مربوط به این واقعه به روش تحلیل اِسناد- متن مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد بخش دوم روایت مبنی بر کشته شدن زبیر اضافه‌ای جعلی بر این روایت بوده است؛ زیرا اطلاعاتی متقدم‌تر از این روایات موجود است که می‌گوید ثابت‌بن‌قیس دِین خود را به زبیر ادا کرد و او را آزاد نمود. این مطلب کاملاً با بخش اول این روایات سازگار است. به علاوه، زبیر در هنگام کشته شدن فردی آزاد بوده و کشته شدنش ذیل احکام اسیر قرار نمی‌گیرد، بلکه قتل عمد محسوب می‌شود که در اسلام نهی شده است. با توجه به این بررسی، تحریف انجام شده احتمالاً توسط زهری و در ربع اول قرن دوم صورت گرفته است. این روایت تحریف شده از اواخر قرن دوم به بعد به صورت‌های مختلف در صدور حکم دربارۀ اسیر مورد استناد برخی از فقهای مسلمان قرار گرفته است.

جهت دانلود مقاله کلیک کنید