مهدیه پاکروان، علیمحمد ولوی، نصرت نیلساز

نشریه پژوهش نامه قرآن و حدیث، دوره 1401، شماره 31

(پاییز و زمستان 1401)

نه روایت در بحارالانوار به مجازات و سوزاندن شیخین به دست قایم اشاره دارد. مساله این پژوهش تاریخ گذاری و ریشه‌یابی فرقه شناختی این روایات و نیز تطورسنجی آن‌هاست. بررسی منابع روایی فرق شیعی یعنی زیدیه، اسماعیلیه، نصیریه و دوازده امامی نشان می‌دهد که ریشه این گفتمان به حلقه‌های غالیان قرن دوم به بعد می‌رسد و شرح و تفصیل آن توسط خصیبی پیشوای نصیریان صورت گرفته‌است. افکار غالیانه، جریان شعوبی‌گری و عرب ستیزی در شکل‌گیری و فربه شدن این گفتمان نقش بسزایی داشته و اصل تبری از اصول کلامی امامی سبب راه یافتن این روایات به برخی منابع امامی شده‌است. در آثار متقدم امامیه این مجازات در قالب عباراتی موجز و مشابه فقط در انتهای دو روایت کمال الدین دیده می‌شود که تقطیع و تلخیصی است از آنچه پیش‌تر در میان غلات رواج داشته‌است. در إسناد هر دو روایات صدوق نام متهمان به غلو به چشم می‌خورد. دلایل الامامه – کتابی غالیانه و مجهول المولف- نیز روایاتی در این موضوع دارد که متاثر از الهدایهالکبری است. بحارالانوار با تکرار چندباره روایات غلات و امامیه بسامد روایت را بالابرده‌است. تکرار این روایات در منابع اخباریان قرن یازده و بعد از آن این موضوع را در منظومه فکری امامیه برجسته کرده، حال آن‌که ریشه این روایات به غلات و نصیری‌ها می‌رسد. این تحقیق با روش تحلیل محتوا با طی کردن گام‌هایی چون جمع‌آوری داده‌ها، مقوله‌یابی و کدگذاری روایات، مقایسه کمی و کیفی آن‌ها و بررسی إسناد-متن روایات نتایج خود را ارایه داده‌است.

جهت دانلود مقاله کلیک کنید