مهدیه پاکروان / دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا و پژوهشگر ارشد گروه پژوهشی پویافکر
محمدرضا بارانی / استادیار گروه تاریخ دانشگاه الزهراء

فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات تاریخ فرهنگی (پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخ)

سال یازدهم، شماره چهل و دوم، زمستان ۱۳۹۸، ص ۵۹ -۲۷

جنبش امام حسین (ع) در الگوسازی اندیشه‌ای و رفتاری شیعیان نقش بسیار بنیادی داشته و تحلیل‌های گوناگونی از آن شده‌است. با این همه چنین می‌نماید که بهره‌گیری از نظریه‌های زبان‌شناسی می‌تواند افق‌های تازه‌ای در تحلیل تاریخی این جریان مذهبی – اجتماعی بگشاید. این نوشتار بر پایه نظریه کنش‌های گفتاری جان سرل (۱۹۹۹) در پنج گروه اظهاري، ترغیبی، عاطفی، تعهدی و اعلامی به تحلیل سخنان امام حسین (ع) در گام آغازین جریان عاشورا از مدینه تا مکه می‌پردازد. نظریهی کنش گفتاری در زمینه تحلیل گفتمان، بر عملکرد زبان تأکید دارد و سخن گفتن را یک کنش دانسته‌است. با کاربست این نظریه، ضمن بررسی لایه‌های زبانی یک اثر، ویژگی‌ها و زوایای پنهان متن را می‌توان بررسی و آشکار کرد. پژوهش نشان می‌دهد که کنش‌های اظهاری در سخنان امام (ع) پیش از دیگر کنش‌هاست و وی آنها را در عباراتی به قصد معرفی خود، بیان شرایط و قصد خویش بیان کرده است. کنش‌های ترغیبی، عاطفی و اعلامی با اختلاف قابل توجهی کمتر از کنش‌های اظهاری به کار رفته‌اند، در سخنان امام (ع) هیج ترغیبی مبنی بر همراه کردن دیگران با خود دیده نمی‌شود و او حتی به دنبال دعوت پنهانی یا برانگیختن مردم برای حمایت از خود نیست. بررسی بافت موقعیتی و کنش‌های گفتاری این سخنان نشان می‌دهد که حسین (ع) در این مرحله از حرکت خود، قصد جنبش یا ساماندهی برای گرفتن حکومت را ندارد و عملکرد ایشان عملکردی واکنشی بوده است، نه کنشی.

جهت دانلود مقاله کلیک کنید