فتحیه فتاحی زاده / استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه الزهرا دانشگاه الزهرا
ناهید حسین نتاج / کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه الزهرا، دانشگاه الزهرا و پژوهشگر گروه پژوهشی پویافکر
سارا طاهری / دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی، مدرس دانشگاه مذاهب اسلامی تهران

فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی
سال پنجم، شماره اول، بهار 1400، ص 131-160

ریشۀ «ضرب» از جمله واژه‌های پیچیده در زبان عربی است که به زعم برخی از قدیمی‌ترین کتب لغت‌نویسان عرب برای جمیع اعمال بکار می‌رود. از راه‌های رسیدن به فهم صحیح، ‌جامع و روشمند‌ یک واژه، انجام بررسی‌های لغوی و ریشه‌شناسی آن است. بدین منظور در این پژوهش معانی ضرب از کهن‌ترین زبان‌های آفروآسیایی و سامی باستان استخراج و سیر تطور معنایی واژه تبیین می‌شود. در مرحلۀ بعد با توجه به دسته‌بندی معنایی که از ریشه‌شناسی ضرب بدست آمده، معانی ضرب در آیات مختلف بررسی و دسته‌بندی می‌شود. مطالعۀ حاضر نشان می‌دهد که کاربردهای قرآنی ماده ضرب همگی ذیل دستۀ اول معنایی بدست آمده از ریشه‌شناسی یعنی «متصل کردن/ مخلوط کردن/ بهم پیچیدن/ بستن» صورت‌بندی می‌شوند و معنای دوم یعنی «سوختن» عملاً در قرآن کاربرد نداشته است. با بررسی آراء مفسران درباره معانی ضرب در قرآن این نتیجه حاصل شد که بعضی از معانی ضرب که در طیفی از تفاسیر و ترجمه‌ها مدنظر قرار گرفته، با شواهد ریشه‌شناختی تأیید نمی‌شود. ازجمله معنای کتک زدن برای ضرب در بررسی‌های ریشه‌شناختی یافت نشد و برای «اضْرِبُوهُنَّ» در آیۀ 34 النساء بر اساس نتایج ریشه‌شناختی معنای روی‌گرداندن/ رفتن پیشنهاد می‌شود.

جهت دانلود مقاله کلیک کنید