بررسی تحقق پذيری حکم فقهي مذاهب پيرامون ارتداد(بر اساس بازخوانی ادله ارتداد)
ارتداد در اصطلاح به« کفر پس از اسلام» و « خروج از آن» گفته می‌شود. ارتداد دارای احکام غلاظ و شدادی در فقه است. قتل مرتد(البته با تفاوت شرایط در مذاهب) و نیز سلب حقوقی مثل زوجیت و مالکیت حکم مشهور همه مذاهب اسلامی می‌باشد.
وجود احکام شدید پیرامون ارتداد آن را در شمار موضوعی مهم و پر چالش در فقه اسلامی قرار داده‌است.
تاثیر شرایط تحقق پذيری احکام فقهی در فرایند استنباط و صدور فتوا و تغییر و تحول آن از مسائل مهم و مورد بحث در فقه می‌باشد. در موضوع ارتداد نیز تاثیر شرایط تحقق پذیری به عنوان یکی از چالش‌های مهم راستی آزمایی فهم نصوص دینی آن مطرح است. عده‌ای از محققان فتاوای مشهور پیرامون ارتداد را با حقوق فردی و اجتماعی انسان که در ادیان الهی و محافل قانونی بشری(مانند منشور حقوق بشر) به رسمیت شناخته شده در تعارض می‌دانند. برخی نیز ضمن پذیرش اصل حکم وجود مسائلی مانند عدم پذیرش افکار عمومی جامعه تسویه چهره دین یا عدم اجرای صحیح آن توسط مجریان را از موانع در مسیر اجرا و در تزاحم با تحقق پذیری حکم در خارج بر می‌شمارند.
تأمین مولفه‌هایی همچون عدالت، مدارا، آزادی، لوازم کرامت ذاتی انسان – از جمله حق حیات و حرمت اموال- از ملزومات اداره مطلوب جامعه مبتنی بر موازین الهی است. از سوی دیگر صدور و اجرای احکامی مانند اعدام مرتد و سلب برخی از حقوق وی به ظاهر معارض با هر یک از مولفه‌های فوق الذکر به نظر می‌آیند. لذا حکم ارتداد به عنوان چالشی جدی از سوی دو گروه مورد نقد و بررسی و مداقه قرار گرفته است:
۱.از سوی برخی از مستشرقین در راستای معرفی اسلام به عنوان چهره‌ای بی اعتنا به حقوق
۲.از جانب روشنفکران و نواندیشان دینی مذاهب مختلف اسلامی به ادعای دفاع از اسلام و تطهیر چهره دین از اتهامات یاد شده.
پژوهش حاضر در نظر دارد تاثیر عنصر تحقق پذیری در فرایند صدور فتاوای ارتداد را بررسی نماید با این توضیح که « آیا ملاحظه و توجه فقیه به آنچه که در ادامه به عنوان شاخصه‌های تحقق پذیری فتاوا مطرح شده می‌تواند تاثیر قابل توجهی در فرایند استنباط احکام ارتداد داشته باشد و آن را در معرض تغییر و تحول قرار دهد؟» و همچنین به واسطه تفسیر و بازخوانی ادله احکام ارتداد خلاها و موانع ماهوی و شکلی احکام ارتداد در مقام استنباط و اجرا را شناسایی و موارد واقعی تعارض احکام را مشخص نماید و راه‌های رفع تعارض و خروج از آن را ارائه دهد.
البته حکم مشهور ارتداد از ناحیه امکان تحقق خارجی نیز در میان دانشمندان مذاهب خمسه مخصوصا فقیهان امامیه دارای مخالفین جدی است که علیرغم پذیرش اصل حکم ارتداد به دلایل مختلف قائل به محدودیت اجرا یا عدم امکان آن هستند.
پروژه امر به معروف و نهی از منکر
نقد و بررسی تحلیل رویکرد فعل محور و فاعل محور در امر به معروف و نهی از منکر
در بیان اثبات این موضوع هستیم که آیا امر به معروف و نهی از منکر باید به تغییر رفتار مکلفین تمرکز داشته باشد یا به تغییر فعل انسان‌ها؟
رویکرد رایج تغییر فعل می‌باشد و فقط موقعی موضوعیت پیدا می‌کند که معروفی ترک یا منکری انجام شود.
ولی در رویکرد فاعل محور مبنا خود انسان بوده و هدف از آن تربیت انسان می‌باشد که شخص به گونه‌ای باشد که از انجام منکرات منزجر و نسبت به انجام معروف‌ها اشتیاق و علاقه داشته باشد. رویکرد فاعل محور با توجه به نوع تربیتی بودن آن همیشه موضوعیت دارد و تعطیل بردار نیست و برای تحقق این امر احکام فقهی در قبال امر به معروف و نهی از منکر با رویکرد رایج تفاوت‌های چشمگیری خواهد داشت که در صدد تبیین مسئله و استخراج احکام لازم جهت تحقق این رویکرد می‌باشیم.
