مهدیه پاکروان / دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا و پژوهشگر ارشد گروه پژوهشی پویافکر
علی‌محمد ولوی / استاد گروه تاريخ. دانشگاه الزهرا
سعید طاووسی مسرور / استادیار گروه فلسفه وكلام. دانشگاه علامه طباطبایی

دوفصلنامه علمی – پژوهشی تاریخ نگری و تاریخ نگاری

انتشار آنلاین از 23 شهریور 99

اگرچه عموم رديه نویسی‌های مقدم از میان رفته‌اند ولى بررسي نام‌های این نگاشته‌ها مسير جدیدی در اختيار محقق قرار میدهد تا به کشف و خوانش تاریخ فکری و جریان‌شناسی جامعه اسلامی بپردازد. جریان‌هایی که برخی تا به امروز نيز تعيين كننده بنیان‌های اعتقادی مذاهب اسلامی‌اند و لذا شناخت آن‌ها از زوایای مختلف حائز اهمیت است. این پژوهه متکی بر منابع مکتوب و متمرکز بر رديه‌نگاری کلامی فرق شیعی بر اساس فهارس متقدم يعني رجال نجاشی، طوسی و فهرست نديم است. کميت‌سنجی اطلاعات ردیه‌ها، سنخ‌شناسي سه‌گانه برون‌دینی، برون مذهبی و درون مذهبی و فراوانی سنجي آن‌ها از ابزار کارآمد اين تحقيق‌اند که می‌توان به کمک آن‌ها نوع منازعات حاکم بر جامعه اسلامی را در بوته سنجش قرار داد. حاصل امر نشان می‌دهد که اکثر ردیه‌نگاران امامی‌اند و رديه‌نگاری در حوزه برون‌ديني چندان مورد توجه متكلمان نبوده است. در رده‌های برون مذهبی بیش از همه معتزليان محل نقد و رد بوده‌اند و در رده‌های درون مذهبي، جريان غلات و با درصدی اختلاف واقفی‌ها و جریان‌های مختلف امامي. توليد رديه در قرن سوم در همه سنخ ها بیش از ساير قرون است که نشان‌دهنده بستر سياسي‌ – اجتماعی مستعد در مناظرات فکری میان فرقه‌ها و شکل‌گیری ادبیات انتقادی بین آن‌هاست. در قرن چهارم علیرغم کاهش ردیه‌نگاری، ردیه‌های برون مذهبي تغييري نكرده است و رديه بر معتزليان بيشتر نيز شده است. این نشان می‌دهد که افول دوران طلایی معتزله، بازتاب افکار و عقاید آن‌ها را تا مدت‌ها بعد در جامعه اسلامی کم نکرد و متكلمين عقل‌گرای امامی همچنان به رد و نقد آراء آن‌ها مشغول بوده‌اند. موضوع امامت در محوریت این ردیه‌ها قرار گرفته‌است.

جهت دانلود مقاله کلیک کنید